TEMATY

@            TEMAT – wyrażenie samodzielne składniowo, należące do słownika jhp, stojące na pierwszym miejscu hasła przedmiotowego, nazywające wybrany przedmiot lub formę dokumentu.

M   Temat jest w haśle elementem obowiązkowym.

M   Tematy zawszy piszemy (rozpoczynamy) od wielkiej litery lub używany wersalików.

M   Temat może samodzielnie tworzyć hasło.

M   Tematy  mogą być jedno–, lub wielowyrazowe.

M   Temat może być uzupełniony dopowiedzeniem.

 

PODZIAŁ TEMATÓW

1. Rzeczowe

2. Formalne

1.1.  Jednostkowe

1.2. Ogólne

np.

·     Czasopisma literackie

·       Literatura dziecięca

·         Słownik angielsko–polski

·         Poezja arabska

[większość z nich to tzw. tematy etnogeograficzne]

1.1.1. Osobowe          
 (np. Mickiewicz Adam)

np.

·         Blacha

·         Dinozaury

·         Fizyka

·         Miłość

·         Biblioteki

1.1.2. Geograficzne  
(np. Azja)

1.1.3. Korporatywne                           
(np. UNICEF)

1.1.4. Chronologiczne             
(np. Rewolucja 1905)

1.1.5. Etniczne                                         
(np. Żydzi)

1.1.6. Jednostkowe rzeczowe  
(„Gazeta Wyborcza”)

& Tę grupę tematów ustalamy w oparciu o różne źródła informacyjne (słowniki, encyklopedie, tezaurusy)

& Ta grupa tematów musi być ujęta w słowniku języka haseł przedmiotowych

& Ta grupa tematów jest zasadniczo ujęta w słowniku języka haseł przedmiotowych, choć bywają wyjątki.

 

UWAGI DO TABELI

1.1.   TEMATY JEDNOSTKOWE – reprezentują nazwy jednostkowe (tj. takie, które mają jeden desygnat). Realnie występują w następujących odmianach:

1.1.1            – TEMATY OSOBOWE (nazwy postaci rzeczywistych, historycznych, legendarnych, literackich i mitycznych). Tematy te formułujemy zgodnie z zasadami przyjętymi dla haseł osobowych stosowanych w katalogach alfabetycznych (zob. Hasło opisu bibliograficznego. Hasło osobowe. PrPN–N–01229 lub & komentarz autorstwa M. Janowskiej : Hasło osobowe. Warszawa 1998) uzupełniając brakujące formy o wskazania zawarte w instrukcji (zob. J. Sadowska : Instrukcja tematowania i katalogu przedmiotowego. Warszawa 1991). Współcześnie jednak zaleca się stosować formy spolszczone dla nazw: biblijnych, starożytnych i średniowiecznych. Formę nazwy najlepiej ustalać w oparciu o specjalistyczne słowniki: dla nazw starożytnych – np. & Słownik kultury antycznej. Pod  red. L. Winniczuk; dla nazw biblijnych – & dowolny słownik biblijny; dla nazw świętych – np. & Święci i błogosławieni Kościoła katolickiego. Encyklopedia hagiograficzna. Warszawa 1948 lub wydawnictwa nowsze; dla innych nazw własnych najnowsze wydanie encyklopedii uniwersalnej – np. & Encyklopedii PWN. Dobrym wyjściem jest sięganie po nazwy ustalone przez bibliografię narodową. Dla tematów osobowych możemy również założyć własna kartotekę. M Uwaga nazwy postaci nowożytnych (ur. po 1500 roku) należy formułować w ich ojczystym języku, a nazwy wyrażone w alfabetach cyrylickich transliterować (dopuszczalna jest też transkrypcja).

1.1.2            TEMATY GEOGRAFICZNE – wyrażamy za pomocą polskich nazw geograficznych, które ustalamy wg kolejności z następujących źródeł:

dla nazw miejscowych Polski:

&    Wykaz urzędowy nazw miejscowości w Polsce, t. 1–3. Warszawa 1980–1982.

&    Rospod S.: Słownik nazw geograficznych Polski ... Wrocław 1951.

&    Słonik geograficzno krajoznawczy Polski. Warszawa 1983.

&    Źródła nowsze,

&    najnowsza Encyklopedia PWN

dla nazw miejscowych świata:

&    Maliszewski L., Olszewski B.: Podręczny słownik geograficzny, t. 1–2, Warszawa 1925–1927.

&    Słownik geografii świata, t. 1–2. Warszawa 1977.

&    Ratajski L., Szewczyk J., Zwoliński P.: Polskie nazewnictwo geograficzne świata. Warszawa 1959.

&    Wydawnictwa nowsze.

&    Inne słowniki geograficzne (np. Słownik geografii Afryki....).

&    najnowsza Encyklopedia PWN

nazwy państw:

&    najnowsza Encyklopedia PWN

 

M   Jako tematy geograficzne traktujemy także takie nazwy jak : Kraje arabskie, Ameryka łacińska, Europa Zachodnia. Niektóre nazwy inwertujemy, np. : Białowieska Puszcza, Kaspijskie Morze ...

 

1.1.3.           TEMATY KORPORATYWNE (nazwy ciał zbiorowych, np. organizacji, instytucji, stowarzyszeń, zakonów, partii itp.). Uwzględniamy tylko instytucje ponadlokalne (instytucje lokalne staja się określnikami).  Formę tematu korporatywnego potwierdza np.:

&    Doliwa–Klepacki Z.: Encyklopedia organizacji międzynarodowych. Warszawa 1997

&    Inne encyklopedie specjalistyczne (np. kościelne, polityczne ...)

&    najnowsza Encyklopedia PWN

M   Nie należy – o ile to możliwe – stosować skrótów (akronimów)

 

1.1.4.           TEMATY CHRONOLOGICZNE – nazwy wydarzeń historycznych (zwykle z datą i dopowiedzeniem), np.:

·         Powstanie 1944, warszawskie

·         Rewolucja 1789, francuska

·         Wojna 1812, francusko–rosyjska

·         Sobór 1444, trydencki

·         Olimpiada 1936, ...... itp.

&    Większość tematów chronologicznych (ze względu na ich powiązania z innymi tematami) znajdziemy w Słowniku jhp BN.

M   Uwaga bitwy nie tworzą tematów, lecz stają się określnikami, np.: Grunwald – bitwa 1410 r.

 

1.1.5.           TEMATY ETNICZNE – nazwy plemion, ludności : krajów, regionów i kontynentów, np. Arabowie, Żydzi, Czesi, Kurpie itp.  Ich formę ustalamy wg:

&    najnowszego Słownika języka polskiego

&    najnowszej Encyklopedia PWN

 

1.1.6.           TEMATY JEDNOSTKOWE RZECZOWE – to m. in.:

Ø       tytuły dzieł zbiorowych, anonimowych i czasopism (np. Biblia, Pieśń o Rolandzie, „Polityka”);

Ø       języki i programy komputerowe (np. Pascal, Fortran);

Ø       urządzenia techniczne np. „Dar Pomorza” (żaglowiec), FIAT 126 p.

 

1.2.               TEMATY OGÓLNE – reprezentuję nazwy ogólne (pospolite) tzn. mające więcej niż jeden desygnat. Tematy ogólne mogą być jedno–  i wielowyrazowe. W praktyce tematy ogólne to wszystkie inne poza jednostkowymi, które wymieniono wyżej. Przykłady:

Ø       nazwy rzeczy : samoloty, węgiel, kwiaty;

Ø       nazwy zagadnień : miłość, wola, uwaga, sprawiedliwość, wolność;

Ø       nazwy klas : matematyka, transport, drukarstwo, historia, pływanie.

&    Tematy ogólne winien zawierać przyjęty w bibliotece słownik tematów, np. Słownik języka haseł przedmiotowych BN, t. 1–2, wyd. 3. Warszawa 1997 lub odpowiednia kartoteka.

2.                   TEMATY FORMALNE ­ – stosujemy gdy:

Ø       treści dokumentu są uniwersalne, np. dla uniwersalnej encyklopedii;

Ø       dokument jest dziełem literackim, np. Poezja angielska

Ø       przy słownikach językowych, np. Słownik polsko–rosyjski.

&    Większość tematów formalnych zawiera przyjęty w bibliotece słownik tematów, np. Słownik języka haseł przedmiotowych BN, t. 1–2, wyd. 3. Warszawa 1997.

M   Większość z wymienionych tematów tej grupy jest nacechowana językowo i etnicznie (np. Powieść polska, Poezja arabska), grupę tę nazywamy tematami językowo–etnicznymi.

 

PODZIAŁ TEMATÓW WIELOWYRAZOWYCH.

Tematy występują przeważnie w następujących zestawieniach:

Ø       rzeczownik z przymiotnikiem (–ami), np. Głazy narzutowe;

Ø       dwa rzeczowniki połączone spójnikiem „i”, np. Bośnia i Hercegowina, Romeo i Julia;

Ø       rzeczownik z przymiotnikiem i przysłówkiem, np. Kraje gospodarczo rozwinięte;

Ø       rzeczownik z wyrażeniem przyimkowym, np. Życie na morzu, Wypadki przy pracy;

Ø       kilka rzeczowników, np. Kara ograniczenia wolności

M   Obowiązuje szyk porzeczownikowy, czyli naturalny w języku polskim. Wyjątki zawiera Słownik ortograficzny języka Polskiego (np. Stare druki).

 

DOPOWIEDZENIA

Tematy bywają uzupełniane dopowiedzeniami. Dopowiedzenia wskazują na wieloznaczność tematu, mogą go też objaśniać lub uzupełniać. Stosujemy je tylko w przypadku, gdy są konieczne, np. dla:

Ø       homonimów, np.:         Inteligencja;                 Inteligencja, grupa społeczna;

Humanizm, postawa; Humanizm, prąd kulturalny;

Ø       niektórych tematów osobowych, np.:

św. (święty), król Polski, cesarz, biskup, rodzina;

Ø       niektórych tematów chronologicznych :

Powstanie 1944, warszawskie;

Ø       niektórych tematów geograficznych:

Wisła, rzeka

Wisła, miasto

Ø       Sposób formułowania dopowiedzeń zależy jednak od rodzaju tematu (dla części z nich, np. geograficznych, korpotarywnych i osobowych ustalono odpowiednie normy ...)