1.1. Definicje
1.2 Kluczowe pojęcia
1.3 Typologia baz danych (wybrane podziały)
1.4 Ważniejsze systemy zarządzania bazą danych
1.5 Mechanizmy wyszukiwawcze
1.6. Typ danych (na przykładzie Accessa)
1.6. Metody sieciowego udostępniania baz danych (platformy)
Lektura:
Artykuł ze Słownika encyklopedycznego informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Oprac. B. Bojar. Warszawa 2002, s. 27-28 **
BAZA DANYCH - uporządkowany zbiór informacji (danych) z określonej dziedziny lub tematyki, przeznaczony do wyszukiwania. Termin baza danych upowszechnił się wraz z rozwojem informatyki, umożliwiającym tworzenie baz danych na maszynowym nośniku informacji. Obecnie oznacza zazwyczaj komputerową bazę danych. Ostatnio daje się zaobserwować tendencja zamiennego stosowania terminów baza danych i system informacyjny (system informacyjno-wyszukiwawczy). Często, zwłaszcza w literaturze z zakresu informatyki, terminem baza danych określany jest zbiór danych wraz z oprogramowaniem i innymi środkami służącymi do przetwarzania danych. Baza danych składa się z wielu zbiorów (plików), z których najważniejszymi są zbiór główny i indeks (indeksy). Rekordy w bazie oraz pola w rekordach mogą być wzajemnie powiązane. Istnieje wiele modeli danych, ale w praktyce bardzo często przy projektowaniu baz danych stosowane są rozwiązania własne. Przez wiele lat rozróżniano trzy podstawowe modele struktury bazy: hierarchiczny, sieciowy i relacyjny, a w ostatniej dekadzie bardzo się rozpowszechnił model obiektowy. Zdefiniowanie bazy danych polega na określeniu: (l) formatu rekordu (i ew. powiązań między rekordami), (2) formatu (formularza wejściowego) wprowadzania informacji do bazy, (3) zasad tworzenia indeksu (indeksów), (4) formatu wyświetlania/wydruku. Podczas projektowania bazy danych należy określić zasady tworzenia zapytań informacyjnych kierowanych do bazy. Tworzenie i użytkowanie baz danych wymaga korzystania z oprogramowania. Pakiety programów do obsługi baz danych są obecnie bardzo zróżnicowane, najogólniej należy rozróżniać oprogramowanie wewnętrzne, składające się na system zarządzania bazą danych, oraz oprogramowanie zewnętrzne, służące do realizacji konkretnej bazy danych. Baza danych może się fizycznie znajdować: (l) u dysponenta (producenta i/lub dystrybutora) bazy, użytkownik korzysta z bazy online za pośrednictwem sieci komputerowych lub zleca przeprowadzenie wyszukiwania w trybie wsadowym, (2) u użytkownika, który pozyskuje bazę na nośniku informacji (CD-ROM, taśma magnetyczna, dyskietka) do własnego przetwarzania: na jednym komputerze, na kilku komputerach lub w sieci lokalnej. Rozpowszechnia się także korzystanie z rozproszonych baz danych w modelu klient/serwer. Zaproponowano wiele typologii baz danych. Wyróżnia się rodzaje baz danych najczęściej zależnie od: a) Rodzaju gromadzonej w nich informacji: bibliograficzne, zawierające informację dokumentacyjną, i faktograficzne, zawierające informację faktograficzną; b) Rodzaju denotacji utrwalonych danych: źródłowe, denotujące obiekty rzeczywistości poza językowej, np. bazy danych faktograficzne i bazy danych odsyłające, denotujące zbiory dokumentów, czyli pełniące funkcję metainformacyjną względem innych zbiorów informacji. Bazę danych odsyłającą może stanowić baza danych bibliograficznych lub faktograficznych, np. baza danych terminologicznych (słownikowa) zawierająca terminologię danej dziedziny wiedzy lub słownik języka informacyjno-wyszukiwawczego, służąca jako pomoc przy formułowaniu strategii wyszukiwawczej, np. baza danych Chemname, Vocabulary Switching System (VSS). Bazy danych faktograficznych odsyłające do innych baz nazywane są często bazami skierowującymi, np. Dialindex w systemie Lockheed-Dialog; c) Zakresu tematycznego (pola semantycznego) danych: jednodziedzinowe i wielodziedzinowe. Wśród baz wielodziedzinowych wyróżnia się bazy transdyscyplinowe zawierające dane jednej głównej dziedziny, np. medycyny oraz w ograniczonym zakresie dane z innych dziedzin komplementarnych z punktu widzenia przedmiotu i metod badań, np. chemii, biologii; d) Rodzaju bazy notacyjnej danych: numeryczne, tekstowo-numeryczne i ikonograficzne; e) Poziomu opisu organizacji danych na nośniku informacji: logiczne, reprezentujące przyjęty w danym systemie informacyjno-wyszukiwawczym model danych oraz fizyczne, reprezentujące realizację danego modelu na konkretnym nośniku informacji; f) Przyjętego modelu danych (struktury danych): hierarchiczne, sieciowe, relacyjne; g) Zakresu realizacji funkcji wyszukiwawczej w charakterystykach wyszukiwawczych dokumentów (2). Z tego punktu widzenia wydziela się bazy danych: pełnotekstowe, zawierające teksty dokumentów pierwotnych, odróżniane od baz danych bibliograficznych, w których możliwe jest realizowanie funkcji wyszukiwawczej w pełnym zakresie charakterystyki wyszukiwawczej dokumentu. Por. wyszukiwanie pełnotekstowe; h) Przeznaczenia, które może polegać na zaspokajaniu potrzeb informacyjnych określonej kategorii użytkowników. Wyróżnia się tzw. bazy ukierunkowane zadaniowo, np. baza danych NASA, IN1S, ERDA. Wszystkie stosowane w praktyce podziały baz danych nie są podziałami logicznymi, ponieważ do ich uzyskania zastosowano jednocześnie różne kryteria. Typowymi elementami opisu baz danych w katalogach baz danych są: nazwa; skrót nazwy; inne wersje nazwy i skrótu nazwy; producent (często z rozróżnieniem na producenta informacji i na producenta bazy, np. na dysku CD-ROM); źródła informacji zawartych w bazie; język; typ; zakres geograficzny; zakres czasowy; zakres przedmiotowy (tematyka, opis zawartości); odpowiedniki drukowane i/lub na nośnikach maszynowych; informatyczne wymagania użytkowania; ograniczenia licencyjne; oprogramowanie; producent oprogramowania; data pierwszego wydania; częstotliwość aktualizacji; aktualna wersja bazy; cena (np. prenumeraty na jedno stanowisko, na wiele stanowisk, w sieci, w serwisach online);
2. BAZA DANYCH. Hasło z Nowej encyklopedii powszechnej PWN. - Tryb dostępu: http://encyklopedia.pwn.pl/6376_1.html **
Zorganizowanie wielkiej liczby danych oraz efektywne zarządzanie nimi (przy łatwym dostępie dużej liczby użytkowników z różnych, często odległych miejsc) wymagało stworzenia specjalnego oprogramowania obsługującego bazy danych, zw. systemami zarządzania baz danych lub systemami baz danych. Należą one do najbardziej skomplikowanych rodzajów oprogramowania — mają zarówno cechy kompilatorów, jak i systemów operacyjnych. Systemy baz danych są używane w fabrykach, bankach, szpitalach, urzędach itp., gdzie na co dzień korzysta się z wielu danych. Sposób reprezentowania obiektów modelowanego świata oraz zachodzących między nimi związków zależy od przyjętego modelu danych. Najczęściej używanymi modelami danych były (chronologicznie): hierarchiczny, sieciowy i relacyjny. Ten tradycyjny podział traci jednak powoli na aktualności.
W latach 70. i 80. dominowały scentralizowane systemy baz danych, w których wszystkie dane były zarządzane przez jeden komputer. Ostatnio zaczęły powstawać systemy rozproszonych baz danych, tj. takie, w których dane są przechowywane w różnych, oddalonych od siebie komputerach; za pośrednictwem sieci komputerowej system steruje dostępem do tych danych.
Od systemów baz danych (scentralizowanych i rozproszonych) wymaga się zapewnienia m.in.: integralności (poprawności) danych, współbieżnej obsługi żądań dostępu do baz danych, zgłaszanych jednocześnie przez różnych użytkowników, kontroli dostępu do danych, możliwości odtworzenia bazy danych (np. jej stanu przed awarią sprzętu).
Do poł. lat 80. uporano się zasadniczo z problemami sprawnego zarządzania dużymi zbiorami danych, efektywnej realizacji żądań użytkowników, a także niezawodności oraz ochrony dużych baz danych. Wraz z rozwojem systemów baz danych wykształciły się nowe potrzeby ich użytkowników: 1) lepszego modelowania świata rzeczywistego (zwł. w przypadku obiektów o złożonej strukturze); 2) sprawnego zarządzania danymi niesformatowanymi, np. tekstami, obrazami, mapami, sygnałami dźwiękowymi itp.; 3) przechowywania wiedzy o modelowanym świecie nie tylko za pomocą faktów, ale i w postaci ogólnych reguł, a także dokonywania na ich podstawie wnioskowania. Bazy danych spełniające wymagania 1 i 2 zw. są obiektowymi (obiektowo zorientowanymi), a wymaganie 3 — dedukcyjnymi; dotychczasowe rozwiązania (1990) mają raczej charakter badawczy i prototypowy.
3. Wybrane artykuły z Wielkiej internetowej encyklopedii multimedialnej WIEM: http://wiem.onet.pl/ **
Przez integralność bazy danych rozumie się wierne odzwierciedlanie przez nią przedmiotu zainteresowania jej użytkowników. Prostymi przykładami baz danych są spisy towarów, rozkłady jazdy, ewidencje pracowników, wykazy płatnicze, wszelkiego rodzaju rejestry bankowe, kartoteki urzędowe, biblioteki, katalogi, książki telefoniczne, szpitalne historie chorób, dzienniki lekcyjne, wykazy osób podejrzanych, księgi parafialne itd. Wszystkie one muszą spełniać jeden warunek: ich tworzenie, przechowywanie, uaktualnianie i przeszukiwanie powinno się odbywać w komputerze.
Najprostsze bazy danych są jednopoziomowe (płaskie) i są tworzone przez plik jednostek o jednolitej strukturze, zwanych rekordami. Rekordy, czyli elementy składowe pliku bazy danych, zawierają pola różnorodnych typów: numeryczne, znakowe, tekstowe, pola walut, a w przypadku baz multimedialnych także pola wskaźnikowe odnoszące się do zapamiętanych w komputerze cyfrowych obrazów, animacji i dźwięków. W zależności od charakteru przedmiotu zainteresowania bazy danych tworzą wielokolumnowe tabele spełniające ścisłe wymogi. Tabele takie określa się mianem relacji, a tworzone przez nie bazy nazywa się relacyjnymi bazami danych. W zarządzaniu informacją baz danych są przydatne klucze, za pomocą których określa się zapytanie kierowane do baz danych lub reguły porządkowania baz danych (sporządzanie indeksów baz danych). Istnieją standardowe języki obsługi baz danych, np. SQL. Praktycznie nie ma już dziedziny zainteresowań, która nie podlegałaby odwzorowaniu w komputerową bazę danych. Dysponowanie właściwą informacją o określonym obiekcie w określonym czasie i miejscu jest zawsze cenną wartością, pomocną w podejmowaniu udanych decyzji.
Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego - Informatyka” Wydawnictwa Europa. Autor - Zdzisław Płoski. ISBN 83-87977-16-0. Rok wydania 1999.
Zobacz również
Plik, Rekord, Pole, Encja, Relacja, Klucz, Rozproszona baza danych
Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego - Informatyka” Wydawnictwa Europa. Autor - Zdzisław Płoski. ISBN 83-87977-16-0. Rok wydania 1999.
Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego - Informatyka” Wydawnictwa Europa. Autor - Zdzisław Płoski. ISBN 83-87977-16-0. Rok wydania 1999.
Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego - Informatyka” Wydawnictwa Europa. Autor - Zdzisław Płoski. ISBN 83-87977-16-0. Rok wydania 1999.
4. Rydzewski A.: Ilustrowany słownik techniki komputerowej, Warszawa 1995
5. Dyson P.: Leksykon komputerowy. Warszawa 1994
6. Duch W.: Notatki do wykładów wstępnych [wykł. 10]: http://www.phys.uni.torun.pl/~duch/Wyklady/komput/w10/informacja.html
7. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych // Dz.U. z 2001 r. Nr 128, poz. 1402. - Toż tryb dostępu: http://ks.sejm.gov.pl:8009/proc3/ustawy/3121_u.htm
8. Sadowska J.: Jakie bazy danych w bibliotekach ? Por. Bibl. 2000 nr 6 s. 6-8
Więcej informacji [dla informatyków]:
© W. M. Kolasa. Kraków 2003 http://www.wmkolasa.up.krakow.pl/