Raport - Systemy biblioteczne 2002

Największe różnice pomiędzy testowanymi programami ujawniają się dopiero przy analizie modułu katalogowego. Ten aspekt oceny jest jednocześnie najważniejszy, gdyż odpowiada na trzy bardzo zasadnicze pytania :

1. przynosi wiedzę na temat obsługi bibliotecznych standardów (szczególnie formatów opisu), a w ślad za tym pozwala ocenić możliwości programu do współpracy z innymi systemami (w tym bankami danych);

2. określa zdolność programu do poprawnej obsługi i interpretacji danych (dotyczy to w szczególności mechanizmów khw);

3. pozwala poznać potencjalną zdolność systemu do obsługi procedur wymiany danych. Ten aspekt nabiera szczególnego znaczenia wobec faktu nieuchronnej migracji danych pomiędzy systemami starszej i nowszej generacji.

Producenci bardzo różnie rozumieją wskazane problemy. Jakkolwiek wszystkie testowane pakiety (poza SOWą) deklaruję wewnętrzną obsługę standardu MARC 21 (dawnej USMARC), bliższa analiza udowadnia, że istnieje na tym polu znaczna doza rozbieżności. Dotyczy to zarówno liczby uwzględnionych pól/podpól i możliwości ich powtarzania, jak również relacyjnego oddzielenia rekordów bibliograficznych od rekordów khw i rekordów zasobu.

1. MAK oferuje wprawdzie pełną zdolność obsługi dowolnej specyfikacji (w tym MARC 21), zarówno pod względem liczby pól/podpól i ich możliwości powtarzania, lecz nie obsługuje mechanizmów relacyjnych. Fakt ów w przypadku zastosowania formatu MARC 21 pociąga skutki bardzo brzemienne – ponieważ format ów do poprawnego funkcjonowania wymaga relacyjnych khw zastosowanie go w MAKu jest mało sensowne (by nie powiedzieć bezsensowne). Użytkownicy MAKa stosujący MARC 21 znajdują się w sytuacji bardzo kłopotliwej, gdyż mają w praktyce tylko dwa wyjścia: albo zrezygnują z odsyłaczy, albo wbrew normie będą wpisywali je do rekordu bibliograficznego. Trzecim rozwiązaniem jest rezygnacja z MARC 21 i stosowanie zarzuconego już formatu MARC BN, gdyż ten nie wymagał obsługi khw. Jednak i to rozwiązanie obciążone jest problemami trudnymi do przezwyciężenia. Szczególną rolę odgrywa tu brak bieżących danych bibliograficznych; przypomnijmy, że NUKat i KaRo stosują MARC 21, zaś jedyne źródło rekordów w formacie MARC BN „Przewodnik Bibliograficzny” tylko pozornie obsługuje ten format, gdyż od 1998 roku zrezygnowano tam z wpisywania form odrzuconych. Wskazane problemy nie eliminują wprawdzie MAKa jako systemu bibliotecznego, lecz wskazują, że brak obsługi mechanizmów relacyjnych odbija się bardzo niekorzystnie na jakości danych.

Tab. 10a. Przykładowy rekord systemu MAK (MARC 21)

001.. %a bnpb97017193
008.. %b s %c 1994 %e PL+ %f ++++ %g + %h + %i ++++ %j + %k a %l +
      %m + %n + %p + %r pol %s + %t d
015.. %a PB 17193/97
020.. %a 8370201768
040.. %a WA N %c WA N %e PNN
0411. %a pol %h eng
080.. %a 94::327.84:262.13]"1945/1989":940.531.8
1001. %a Aarons, Mark
24510 %a Akcja ocalenie : %b watykańska przystań nazistów / %c Mark Aarons,
         John Loftus ; przeł. [z ang.] Lech Niedzielski.
260.. %a Warszawa : %b "Almapress", %c 1994 %e (Gdań. : %f ZG).
300.. %a 449, [15] s. ; %c 20 cm.
500.. %a Oryg. : "Ratlines" 1991.
2461. %i Tyt. oryg.: %a Ratlines
650.9 %a Kościół katolicki a przestępstwo wojenne %y 1945-1989 r.
      %v publicystyka
650.9 %a Papiestwo %x polityka %y 20 w. %v publicystyka
650.9 %a Polityka międzynarodowa %y 1945-1989 r. %v publicystyka
650.9 %a Przestępstwo wojenne %y 1939-1945 r. %v publicystyka
650.9 %a Publicystyka amerykańska %y od 1945 r.
650.9 %a Wywiad %x historia %y 20 w. %v publicystyka
7001. %a Loftus, John
7001. %a Niedzielski, Lech. %e Tł.
920.. %a 83-7020-176-8.
LDR.. %a +++++ %b n %c a %d m %e ++22+++++ %f + %g i %h +++++

2. Ocena Libry 2000 pod badanym względem wypada zgoła odwrotnie. System obsługuje wprawdzie khw, przez co znikają problemy z wyborem formatu, lecz wykaz dostępnych pól, podpól, a szczególnie brak wskaźników budzi rozczarowanie i sprawia wrażenie niedosytu. W efekcie zgodność programu z standardem MARC 21 można określić co najwyżej jako średnią. Z drugiej strony wiadomo, że jest to rozwiązanie przejściowe i producent podjął intensywne prace projektanckie nad udoskonaleniem wskazanych słabości.

Tab. 10b Przykładowy rekord systemu Libra 2000 (MARC 21)

001 $alibra3000-0000007
080 $a94(438).082.218(047.53)
100 $aSteiner, Jean-Francois.
245 $aWarszawa 1944 / $cJean-Francois Steiner ; przekł. [z fr.] Marta
Kłyszewska ; wstęp Andrzej Friszke.
250 $a[Wyd. 2].
260 $aWarszawa : $b"Krąg", $c1991.
300 $a228, [4] s. ; $c21 cm.
440 $aBiblioteka Kwartalnika Politycznego "Krytyka"
500 $aOryg.: Varsovie '44 : l'insurrection". - Wyd. 1 pt.: Warszawa '44 -
powstanie.
650 $aArmia Krajowa $xpublicystyka
650 $aPowstanie 1944 r. warszawskie $xpublicystyka
650 $aPublicystyka francuska $x20 w.
700 $aKłyszewska, Marta. Tł.
700 $aFriszke, Andrzej. Przedm.
900 $c110
920 $a83-85199-08-X.
997 $a5.00 $b1.06

KOMENTARZ: 1. brak wskaźników, 2. utożsamienie podpól różnych pól (np. tylko 650, zamiast 6xx) i podpól (np. dla 650 tylko $x, zamiast x, y, z, v) , 3. brak pól stałej długości ; 4. połączenie danych z różnych podpól (np. podpola $a i $e w polu 700).

3. Pełną (lub prawie pełną) zgodność z wymogami standardu MARC 21 deklaruję tylko dwa programy: Patron 2 oraz Sowa 2. Dotyczy to zarówno samej specyfikacji (pola/podpola), jak i obsługi khw. Warto jednak zaznaczyć, oba te produkty wciąż jeszcze nie uzyskały ostatecznego oblicza i są doskonalone w warunkach laboratoryjnych. W przypadku Sowy 2 nie został jeszcze zaimplementowany mechanizm obsługi khw w trybie modyfikacji, natomiast w Patronie 2 nie zakończono prac nad interfejsem.

Tab. 10c Przykładowy rekord systemu Patron 2 (MARC 21)

001 $ab11219130
008 $a021002s1995++++PL++++++r+++++++++++pol+d
015 $aPB 12160/98
020 $a8372455783.
040 $aPATRON/ $dWA N $ePNN $dPatron/MOL1
0411 $apol $heng
080 $a821.111-311.2
1001 $a Adler, Elizabeth.
24510$aTajemnica willi Mimoza / $cElizabeth Adler ; przeł. [z ang.] Anna
Rajca.
2461 $aSecret of the villa Mimosa $iOryg.:
250 $a[Wyd.3].
260 $aWarszawa : $b"Amber", $c2001.
300 $a286 s. ; $c21 cm.
440 0$aWszystko Dla Pań
650 $aPowieść angielska $y20 w.
650 $aPowieść obyczajowa $y20 w.
7001 $aRAJCA, Anna. $eTł.
900 $a1 $b0
920 $a83-7245-578-3.
960 $cbk $h1998 e 7821/17 $iZ 0,00 $l- $o0
LDR $bn $ca $dm $e $f $gi $h+4504

Tab. 10d Przykładowy rekord systemu Sowa 2 (MARC 21)

001    ^abnpb92000032
008    ^bs^c1979^ePL+^f++++^g+^h+^i++++^j+^ka^l+^m+^n+^p+^rpol^s+^td
015    ^aPB 32/92
040    ^aWA N^cWA N^ePNN
041 0 ^apol
080    ^a304:351.778.5]::001.894(438)"19"
245 00 ^aZadania eksperymentalnych badań nad społecznym systemem osiedla
         mieszkaniowego /^cSylwester Zawadzki [et al.].
260    ^aWarszawa :^bTWWP,^c1979^e(Krak. :^fAE).
300    ^a120 s. :^brys. ;^c20 cm.
490 1 ^aStudia i Materiały / Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej.
         Ośrodek Badań i Konsultacji ;^vt. 1 cz. 1
650 9 ^aEksperyment^xstosowanie
650 9 ^aOsiedle mieszkaniowe^xsocjologia^zPolska
650 9 ^aSamorząd mieszkańców^xsocjologia^zPolska
700 1 ^aZawadzki, Sylwester.
830 0 ^aStudia i Materiały (Towarzystwo Wolnej Wszechnicy Polskiej.
         Ośrodek Badań i Konsultacji) ;^vt. 1 cz. 1

4. Jedynym z testowanych programów, który nie stosuje żadnego standardu z grupy MARC jest Sowa. W konsekwencji zewnętrzna współpraca z użytkownikami tego systemu jest ograniczona i utrudniona. Biblioteki stosujące Sowę mogą bowiem aktywnie uczestniczyć w systemie wymiany danych jedynie pomiędzy sobą lub biernie korzystać z zasobów innych bibliotek.

Drugim aspektem porównania programów jest ich zdolność do kopiowania rekordów z źródeł zewnętrznych. Fakt ów producenci docenili już dawno i w zasadzie wszyscy oferują rozbudowany zestaw konwerterów umożliwiających przejmowanie opisów zgodnych z MARC BN i MARC 21 (rzadziej ISO 2709). Nieco inaczej postrzegany jest natomiast problem eksportu. W zasadzie wszystkie programy umożliwiają otrzymanie na wyjściu danych w formatach wymiennych (MARC 21, MARC BN), lecz zabieg taki prawie nigdy nie jest procesem bezstratnym (zob. tab. 11a).

Tab. 11a Przykładowy rekord po konwersji z formatu Sowy do MARC BN

001 %aBGAON %r96 %n000011
002 %sn %pa %jb %tzw %ka %fa %b1
008 %bPL %la %m1992
040pa%apol
1320w%1Słownik
20000%aSłownik fizyczny
201 %foprac. Lech Jakubowski [i in.]
205 %aWyd.2
210 %aWarszawa %cWiedza Powsz. %d1992
215 %a492 s. %bil. %c25 cm
230 %x83-214-0882-6
700p0%1Jakubowski %2Lech [i in.] %vop

KOMENTARZ: 1 niestandardowe pole 132; 2. błędy danych w podpolu %2 pola 700 i in.

Ważnym uzupełnieniem informacji o testowanych programach jest analiza przestrzeni komunikacyjnej i funkcji dostępnych podczas katalogowania. Trendem ostatnich lat jest dążenie do maksymalnych uproszczeń interfejsu, rezygnacja z konsoli i powolna ewolucja w stronę kreatorów. Najlepszą ilustracją tych trendów jest Patron 2, który oferuje rozwinięty i jednocześnie bardzo prosty interfejs umożliwiający łatwe tworzenie rekordów w formacie MARC 21. Podobne podejście reprezentują także pozostałe programy: LIBRA 2000 i obie Sowy.

Na zakończenie warto zwrócić uwagę na inne typowe opcje modułu katalogowego. Wszystkie testowane system już dawno doceniły możliwość pobierania rekordów ze źródeł zewnętrznych w trybie offline (np. CD–ROM) i oferują odpowiednie narzędzia. Nowym trendem są natomiast opcje współpracy z coraz liczniejszymi źródłami dostępnymi online i możliwość pracy zdalnej. Niemal wszyscy producenci (z wyjątkiem MAKa) podjęli już próby stworzenia klienta Z39.50, umożliwiając tym samym kopiowanie danych z baz NUKatu i KaRo oraz udostępnili oprogramowanie klienckie umożliwiające katalogowanie przez internet.

Poczynione wcześniej uwagi nie wyczerpują wszystkich problemów, gdyż nie pozwalają na to skromne ramy raportu. Większość sformułowanych wyżej konstatacji ma jedynie charakter ogólny i wskazuje na konieczność wykonania odrębnych ekspertyz. Dotyczy to w szczególności funkcjonowania khw w testowanych programach oraz analizy rozbieżności pomiędzy praktycznym a normatywnym pojmowaniem specyfikacji MARC 21.

... Dalej

Tab. 10 Obsługa standardów MARC
	Libra 2000	Patron 2	Sowa	Sowa 2	MAK
Wewnętrzny format danych	MARC 21	MARC 21	własny	MARC 21	MARC 21, MARC BN, inne
Zgodność z normą opisu MARC 21	średnia	pełna	brak	pełna	średnia
Obsługa kartotek wzorcowych	tak liczba khw (2): – formalne – h. przedmiot. – brak khw tyt. serii	tak liczba khw (3): – formalne – h. przedmiot. – serie nadto słowniki (3): – wydawcy – miejsca wyd. – określniki	tak liczba khw (5) – osoby – klas. system. – h. przedmiot. – wydawcy – UKD	tak * liczba khw (16) – każdy indeks	nie – emulacja khw*
*tylko w trybie wyszukiwania

Tab. 11 Import i eksport danych (akceptowane standardy)
	Libra 2000	Patron 2	Sowa	Sowa 2	MAK
Import danych bibliograficznych (tekstowych)	MARC 21, MARC BN inne konwertery na zamówienie	MARC 21, MARC BN* inne konwertery na zamówienie	własny, MARC BN MARC 21 ISO 2709 inne:	własny, MARC BN MARC 21 ISO 2709	MARC 21, MARC BN, ISO 2709, dBase, inne tekstowe
Eksport danych bibliograficznych (tekstowych)	MARC 21	MARC 21	własny, MARC BN MARC 21 SOWA II inne	MARC 21 ISO 2709*	MARC 21, MARC BN, ISO 2709, ISIS, tekst rozdz., HTML, PDF, inne
Import khw i list wzorcowych	MARC 21 – przedmiotowe (SJHP BN) – formalne**	MARC 21 – przedmiotowe (SJHP BN) – formalne**	– własne MARC 21 – przedmiotowe (SJHP BN) – inne (dBase)	b. d.	dowolne
Eksport khw i list wzorcowych	– przedmiotowe – formalne#	– przedmiotowe – formalne#	– własne	MARC 21 ISO 2709*	dowolne
Import danych BZCz	tak	tak	tak	tak	tak
* w przygotowaniu; ** możliwy; # wersje eksperymentalne lub testowe

Tab. 12 Inne opcje katalogowania i konwersji
	Libra 2000	Patron 2	Sowa	Sowa 2	MAK
Katalogowanie z wykorzystaniem źródeł online	Z39.50#	Z39.50#	SOWA RTK	Z39.50#	brak
Katalogowanie z wykorzystaniem źródeł offline	wbudowany bank rekordów	wbudowany bank rekordów	SOWA RTK	bank rekordów	kilka sposobów, np.: – podglądanie baz wzorcowych – pośrednictwo bazy tymczasowej
Możliwość pracy zdalnej via internet w trybie modyfikacji	tak	tak	SOWA-TCP	SOWA-TCP	brak#
Migracja z poprzedniej wersji systemu	wbudowany konwerter	niezależny konwerter	nie dotyczy	(Sowa–Sowa2) niezależny konwerter	nie dotyczy
# wersje eksperyment. lub testowe